Wernisaż wystawy oraz plenerowa premiera filmu dokumentalnego Teresy Kudyby „Opolskie białe złoto” – 4 września, godz. 13.00, Opole Rynek.
Film nie opowiada ani o historycznych etapach funkcjonowania opolskich cementowni, ani o tajnikach procesów technologicznych produkcji cementu. Jest to film o krajobrazie dziedzictwa, w którym opolanie poruszają się na co dzień, nie wiedząc często, że oto właśnie mijają jedną z dawnych cementowni. W powszechnej świadomości opolan funkcjonuje tylko jedna: ODRA. Autorka „odwiedza” wszystkie dziewięć opolskich fabryk cementu i pokazuje na ekranie, że dawne cementownie w rozmaitych formach w Opolu nadal istnieją. Należy tylko chcieć i potrafić je dostrzec, odczytać w architekturze.
Idea filmu zrodziła się z sentymentów rodzinnych: Bernard Sojka, ojciec autorki filmu, całe życie zawodowe przepracował w Zakładzie Wykonawstwa Sieci Energetycznych, którego baza znajduje się na terenie „Grundmanna” – pierwszej w Opolu a trzeciej w Europie cementowni. Potrzeba filmowego udokumentowania śladów, jakie pozostały po obiektach nazywanych potocznie: Grundmann, Pringsheim, Giesel oraz dawnych cementowniach Opole-Miasto, Opole-Port, Nowa Wieś Królewska, Groszowice, Silesia, Frauendorf w roku 2017 zbiega się z rocznicą 160-lecia przemysłu cementowego w Opolu.
- dł. 50 min.
- zdjęcia: Zbigniew Bartosik
- montaż: Piotr Stachowski
- produkcja: tress-FILM
Zwiedzanie stolicy europejskiego cementu zaczynamy od placu Daszyńskiego, bo w tym miejscu odczytuje się najpełniej, jakim miastem wedle tradycji jest Opole. Secesyjna fontanna „Opolska Ceres” dłuta artysty berlińskiego Edmunda Gomansky’ego idealnie oddaje historyczno-geograficzny charakter stolicy regionu. Bogini płodności i opiekunka rodziny (Ceres) otoczona jest mitologicznymi bóstwami, symbolizującymi filary XIX-wiecznego przemysłu Opola: rolnictwo (Prozerpina), flisactwo i rybołówstwo (Neptun, Glaukos) oraz przemysł skalny i cementowy (Herkules).
Produkcja cementu portlandzkiego stanowiła w XIX i XX wieku markę, symbol Opola. Przemysł cementowy wyznaczał kierunki i dynamikę rozwoju gospodarczego, urbanistycznego, demograficznego i kulturalnego miasta. Do roku 1911 powstało na Górnym Śląsku ogółem 11 cementowni. Było to 9 zakładów w Opolu i okolicy: Nowa Wieś Królewska, Groszowice, Zakrzów, Wróblin oraz zakłady w Szymiszowie i Strzelcach Opolskich.
Pierwsza opolska cementownia, trzecia w Europie, piąta w świecie: „Opolska Fabryka Cementu Portlandzkiego” została zbudowana 160 lat temu w miejscu obecnego Zespołu Szkół Zawodowych przy ul. Struga. Jej udziałowcem był Friedrich Wilhelm Grundmann, pionier industrializacji i urbanizacji na Górnym Śląsku. To jemu region zawdzięcza przekształcenie wsi Katowice w dynamicznie rozwijające się miasto przemysłowe. To Grundmann odkrył znakomitą przydatność okolicznych margli do produkcji cementu.
W roku 1867 opolski cement zyskał sławę międzynarodową dzięki paryskiej Wystawie Powszechnej Wszystkich Narodów. Grundmann zaprezentował odlaną w betonie kopię marmurowego popiersia bogini Junony z Villi Ludovici w Rzymie. Podarowana miastu Junona stała się ozdobą Parku Zamkowego. Pamiątką po „Grundmannie” jest budynek obecnego Zakładu Wykonawstwa Sieci Energetycznych i stary słup betonowy linii SN RS, nazywany do dziś „Grundmann”. W roku 2017 z okazji 800-lecia Opola stolica europejskiego cementu przypomina mieszkańcom zapomnianą tradycję miasta położonego na „Kalkbergu”. Betonowa Junona, 150 lat temu nagrodzona w Paryżu, zostaje odtworzona przez studentów Instytutu Sztuki i odlana na nowo w Cementowni ODRA, jedynej czynnej spośród dziewięciu przedwojennych opolskich cementowni.
W przestrzeni ODRY planuje się powołanie oczekiwanego w regionie muzeum przemysłu cementowego, które wraz ze ścieżką dydaktyczną i zrewitalizowanym wyrobiskiem margla stać się może ciekawą atrakcją dla mieszkańców śródmieścia.
W miejscach, gdzie produkowano niegdyś znakomitej jakości „opolskie białe złoto” funkcjonują dziś nowe, innowacyjne firmy, których wyroby także zadziwiają Polskę i świat. Po nieistniejących opolskich cementowniach pozostały kamionki: urokliwe akweny wodne, lazurowe laguny.
Wystawa edukacyjna oraz film dokumentalny wszystkie te miejsca nieznane, zapomniane, fascynujące odkrywa dla mieszkańców Opola na nowo.
„Opolskie białe złoto” to wystawa edukacyjna stworzona przez opolską dokumentalistkę Teresę Kudybę z okazji 160-lecia przemysłu cementowego w Polsce i w Opolu, 200-lecia wynalezienia cementu portlandzkiego, 800-lecia Opola, 40-lecia Cementowni Górażdże. Wydawcą wystawy jest Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej przy dofinansowaniu Konsulatu Generalnego Niemiec i Fundacji Górażdże „Aktywni w Regionie”.
Fotografie współczesne wykonał berliński artysta fotografik Waldemar Kremser, a wśród zdjęć archiwalnych pochodzących m.in. ze zbiorów opolskich kolekcjonerów: Bogusława Szybkowskiego, Joachima Sosnowskiego wystawa prezentuje unikatowe fotografie pracowników przemysłu cementowego autorstwa Fryderyka Kremsera.
Wernisażowi towarzyszyć będzie plenerowy pokaz filmu dokumentalnego (50 min) „Opolskie białe złoto” w reżyserii Teresy Kudyby.
Autorka:
Teresa Kudyba
Produkcja Telewizyjna i Filmowa tress-FILM
reżyserka, dokumentalistka, regionalistka, wydawca, autorka książki „150 lat cementu w Polsce”
2014: Złoty Krzyż Zasługi za promocję gospodarczą Polski