Otwarcia ekspozycji dokonali: Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych Sławomir Radoń, dyrektor generalny Archiwum Narodowego Gruzji Teona Iaszwili, senator Henryk Maciej Woźniak oraz dyrektor Archiwum Państwowego m.st. Warszawy Ryszard Wojtkowski.
O WYSTAWIE
Ekspozycja ukazuje dzieje gruzińskiej Polonii w XIX i na początku XX, jej wkład w rozwój gospodarczy i kulturalny Gruzji oraz działalność polonijnych ośrodków społeczno-kulturalnych. Według spisu powszechnego przeprowadzonego w Imperium Rosyjskim w 1897 r. w Gruzji mieszkało 8820 Polaków. Byli wśród nich utalentowani artyści – malarze, muzycy, poeci i architekci – naukowcy i inżynierowie, a także nauczyciele, lekarze i rzemieślnicy. Mimo że do Gruzji trafiali nie zawsze z własnej woli, wielu odnalazło tu swój dom, aktywnie uczestniczyło w życiu gospodarczym, społecznym i kulturalnym tego kaukaskiego kraju, znajdując uznanie i miejsce na kartach jego historii.
Na wystawie przedstawiono także relacje między II Rzeczpospolitą a odrodzoną w 1918 roku Republiką Gruzińską. Polska jako jedna z pierwszych uznała niepodległość Gruzji. W marcu 1920 r. do Tbilisi przybyła Misja Specjalna RP z wiceministrem spraw zagranicznych Tytusem Filipowiczem na czele. Polski rząd nie uznał aneksji Gruzji dokonanej w 1921 r. przez Rosję Radziecką i utrzymywał kontakty z osiadłym w Paryżu gruzińskim rządem emigracyjnym. Kilkudziesięciu gruzińskich oficerów służyło także w polskim wojsku. Brali udział w wielu operacjach wojskowych m.in. kampanii wrześniowej i Powstaniu Warszawskim.
Prezentowane materiały archiwalne pochodzą z zasobu Archiwum Narodowego Gruzji, Gruzińskiego Narodowego Muzeum Sztuki oraz archiwów polskich: Archiwum Akt Nowych i Archiwum Głównego Akt Dawnych. Uzupełniają je współczesne zdjęcia Gruzji.
Ekspozycja została przygotowana przez Archiwum Państwowe m.st. Warszawy we współpracy z Naczelną Dyrekcją Archiwów Państwowych, Archiwum Narodowym Gruzji i Stowarzyszeniem „Wspólnota Polska”.
Wystawa będzie czynna do 28 czerwca. Zapraszamy serdecznie.
DZIEJE GRUZIŃSKIEJ POLONII
„Polonia kaukaska jest jedną z najstarszych na świecie i ma niezwykłą tradycję – pisze we wstępie do wystawy dr hab. Maria Filina, prezes Związku Kulturalno-Oświatowego Polaków w Gruzji „Polonia” i profesor Państwowego Uniwersytetu w Tbilisi im. I. Dżawachiszwili – […] Masowy napływ Polaków na Kaukaz związany był z represjami politycznymi. W 1794 r. na Kaukaz zsyłano polskich żołnierzy usiłujących przedostać się do powstania kościuszkowskiego lub wziętych do niewoli. W pułkach carskich w Gruzji znaleźli się również polscy jeńcy z wojsk napoleońskich. Większość z nich wróciła do Polski po manifeście Aleksandra I, ale część pozostała, o czym świadczą zachowane dokumenty z tamtych lat. Szczególnie liczna fala napływu Polaków na Kaukaz spowodowana była carskimi represjami po upadku powstania listopadowego […] tysiące zesłańców politycznych znalazło się na Kaukazie również w okresie między powstaniami 1831 r. i 1863 r. Warunki życia Polaków na Kaukazie wyznaczała przede wszystkim wieloletnia wojna Rosji przeciwko Dagestanowi, Czeczenii, Północnemu Kaukazowi. […] Polacy niechętnie brali udział w wojnie przeciwko ludom broniącym wolności. […] Dla większości z nich służba wojskowa była dramatem. Bez względu na to, czy stanowili kategorię politycznych zesłańców czy wcieleni byli z poboru, podobnie odczuwali przymusowość swojej sytuacji. Polaków, którzy wybrali służbę na Kaukazie dla kariery, było niewielu […] Od lat 30. i 40. XIX w. do Gruzji przybywali również przedstawiciele innych zawodów: urzędnicy i nauczyciele, kupcy, a nawet akuszerki. Około połowy XIX w. w samym Tbilisi mieszkało 900 Polaków, ale można ich było spotkać również w innych miastach Gruzji: Kutaisi, Gori, Telari czy Batumi. Ostatnia fala Polaków przybyła na Kaukaz w poszukiwaniu zarobku – inżynierowie, muzycy, nauczyciele, malarze. Z czasem okazało się, że nie ma prawie żadnej dziedziny nauki i sztuki na Kaukazie, gdzie by Polacy nie pozostawili swoich śladów. Byli to fachowcy wysokiej klasy, którzy przyczynili się do rozwoju Gruzji. Zbiegło się to z okresem rozwoju kultury Gruzji,
z powstaniem Opery Narodowej, założeniem Konserwatorium i Akademii Sztuk Pięknych. Wśród założycieli byli Polacy. Brali oni udział w spotkaniach literackich, koncertach i wystawach. Inżynierem naczelnym budowy najdłuższego tunelu na Kaukazie – Suramskiego – był Ferdynand Rydzewski. Założycielem znanego rezerwatu w Kachetii był biolog Ludwik Młokosiewicz. Jednym z pierwszych profesorów Konserwatorium w Tbilisi był profesor Lucjan Truskowski. Lista polskich nazwisk jest długa. Aleksander Szymkiewicz w latach 1885-1891 był architektem Tbilisi, członkiem rady miasta. […] Jest autorem kilku najpiękniejszych gmachów publicznych wybudowanych w tym okresie. Polskie malarstwo w Gruzji stanowi zaś nieodłączną część sztuki gruzińskiej. Najwybitniejsi wśród polskich artystów to: Gracjan Chmielewski, Feliks Chodorowicz, Stanisław Horno-Popławski, Henryk Hryniewski, Adam Międzybłocki, Jan Pajewski, Mikołaj Sklifasowski, Władysław Stachowski, Zygmunt Waliszewski, Roman Wilczyński, Ilja Zańkowski, bracia Cyrył i Ilja Zdaniewicz, Borys Romanowski i Michał Wadbolski”.
Fot.. Adam Jankowski
