Bogate złoża margla kredowego, bliskość Odry, wybór miasta na stolicę rejencji opolskiej, budowa górnośląskiej kolei – to cztery główne powody rozwoju Opola jako europejskiego centrum Portland cementu. Okazją do zorganizowania pierwszej ogólnopolskiej konferencji naukowej, poświęconej dziejom przemysłu cementowego Śląska Opolskiego, która odbyła się 16 września na terenie Cementowni „Odra” S.A., jest przypadający na rok 2024 jubileusz 200-lecia opatentowania nazwy Portland cement przez Josepha Aspdina oraz 150-lecia najstarszej w Europie fabryki cementu działającej współcześnie pod nazwą „Odra”.
Tę czwartą pionierską cementownię Opola zbudował wrocławski przedsiębiorca pochodzenia żydowskiego Löbel Schottländer na obszarze 80 hektarów. Produkcja rozpoczęła się jesienią 1874 roku, a dzieło ojca kontynuował jego syn Julius.
Wykład inaugurujący spotkanie, na które przybyli naukowcy z całej Polski, wygłosił dr hab. inż. Marek Gawlicki, prof. Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, który przedstawił sylwetki światowych pionierów produkcji cementu. Józef Tomasz Juros opowiedział o początkach nowoczesnego przemysłu na Śląsku w dobie industrializacji XVIII i XIX wieku.
Teresa Kudyba zaprezentowała 11 fabryk cementu, jakie działały na przełomie XIX/XX wieku w Opolu i okolicach (także w Szymiszowie i Strzelcach Opolskich) oraz nieistniejącą i nieznaną – pierwszą fabrykę cementu (Roman cement), jaką zbudował w Tarnowskich Górach Wilhelm Ferdinand Elsner von Gronow, właściciel majątku w Kalinowicach pod Górą Św. Anny. Ideę stworzenia „Centrum Cementu” w Opolu, zapisaną w gminnym programie rewitalizacji Opola przedstawiła Iwona Solisz, dyr. Muzeum Śląska Opolskiego.
Gospodarz konferencji i organizator tego wydarzenia, prezes „Odry” Wojciech Putra opowiedział o współczesnej kondycji zakładu, który działa niemalże w centrum miasta. Mieszkańcom Opola kojarzy się z przedsiębiorstwem produkującym cement, które – o dziwo – nie dymi… Rzadziej ta najstarsza w Europie cementownia jest postrzegana czy doceniana jako „świadek historii” o ogromnych wartościach dziedzictwa kulturowego. O tychże wartościach przekonywała zebranych dr hab. Katarzyna Smyk, prof. UMCS w Lublinie. Prof. dr hab. Arkadiusz Nowak z PAN przedstawił kamieniołomy Cementowni „Odra” w aspekcie ochrony bioróżnorodności, a dr Dawid Mazurek z UO pokazał, jakie skarby paleontologiczne kryją się na badanych terenach powydobywczych. Pochodzą one z prehistorycznych czasów, „kiedy miasto było morzem”.
Bardzo istotnym elementem bogatego programu konferencji był wykład, który przedstawił prof. dr hab. Jan Deja ze Stowarzyszenia Producentów Cementu, traktujący o teraźniejszości cementownictwa polskiego, ale też o wyzwaniach i problemach najbliższej przyszłości tej branży.
Zanim świat usłyszał o opolskim Portland cemencie, już w XIV wieku znane było znakomite wapno górnośląskie pod nazwą oppler kalk, pochodzące z wapienników Gogolina, Górażdży, Góry Św. Anny, Krapkowic, Strzelec Opolskich i Tarnowa Opolskiego. Współcześnie Tarnów Opolski to stolica wapienniczego zagłębia. Piotr Karol Biskup, prezes zarządu Zakładów Wapienniczych Lhoist S.A. przedstawił w zarysie tradycje wapiennicze regionu i współczesną kondycję przedsiębiorstwa.
„Historia Polski to także dzieje rozwoju gospodarczego. Są one mniej atrakcyjne dla historyków niż opisy dokonań bohaterów, którzy polegli albo odnieśli zwycięstwo w bitwach o wolność i niepodległość. Ten problem dotyczy szczególnie wyraźnie dziejów gospodarczych Śląska. Ponieważ historia przemysłu górnośląskiego nie jest nauczana w szkołach ani na uczelniach, lukę tę wypełniają znakomicie ludzie z pasją” – mówiła Teresa Kudyba, przedstawiając fragmenty swojej najnowszej książki „Dawne cementownie Śląska Opolskiego”. Autorka podziękowała regionalistom, kolekcjonerom, fotografikom, pasjonatom, których nazwała „strażnikami pamięci”, ponieważ to także dzięki ich wieloletniej pracy powstawało to wydawnictwo.
Konferencja naukowa poświęcona opolskiej tradycji produkcji Portland cementu była wyraźnie artykułowanym zaproszeniem zwłaszcza środowisk akademickich regionu do wspólnego zainicjowania szeregu badań naukowych, dotyczących pionierskiej pozycji dawnej rejencji opolskiej w kształtowaniu europejskiego rynku produkcji wapna i cementu, a także nowoczesnego budownictwa. „Najbardziej dedykowanym miejscem dla stworzenia instytucji, dbającej o pamięć i tradycję opolskiego centrum przemysłu cementowo-wapienniczego w skali Europy, wydaje się najstarsza czynna dziś w Europie Cementownia „Odra” S.A. wraz z kamieniołomami, zapleczem zachowanych historycznych budynków administracyjnych, gospodarczych, infrastrukturą drogową, kolejową, elektroenergetyczną, rzeczną, a także wartościami dziedzictwa niematerialnego” – to słowa prezesa Wojciecha Putry.
Zainicjowanej przez Cementownię „Odra” S.A. oraz Stowarzyszenie Polskich Mediów pierwszej konferencji naukowej poświęconej zapomnianym dziejom pionierskich fabryk Europy i świata, towarzyszył spektakl w wykonaniu Waldemara Kremsera. To opolanin, który mieszka i tworzy w Berlinie, bodaj jedyny artysta w Europie, który maluje swoje obrazy cementem. Podczas konferencji tworzył na oczach uczestników dzieła z wykorzystaniem kredy – tej samej kredy, dzięki której rozwinęła się gospodarcza potęga Opola, a którą mamy pod stopami. Na stołach gospodarze wydarzenia posadowili „opolskie białe złoto”: wapienie i margle, zamienione w kwietniki przez Piotra Smykałę – regionalistę z Rozmierki.
Organizatorzy konferencji:
- Cementownia „ODRA” S.A.
- Stowarzyszenie Polskich Mediów