Sądownictwo gospodarcze
Wymiar sprawiedliwości, jako ważny segment władzy publicznej oraz element sektora publicznego, świadczy istotne usługi zaspokajające potrzeby obywateli. Wymiar sprawiedliwości zaspokaja także istotne potrzeby prawne przedsiębiorców. Przedsiębiorcy w Polsce zaskakiwani są natomiast ciągłymi zmianami prawa, kolejnymi wymogami nakładanymi przez ustawy, mnożeniem biurokratycznych obowiązków i coraz częściej skarżą się na poczucie bezradności, również wobec wymiaru sprawiedliwości. Odbierają oni prawo jako zbyt skomplikowane, formalistyczne, nakładające zbyt wiele obowiązków. Mają poczucie, iż wiele czynności prawnych lub faktycznych, wymaganych przez obecne ustawodawstwo, nie wynika z rzeczywistych potrzeb obrotu gospodarczego, lecz z niejasnych dla nich przesłanek, względów pozaprawnych lub partykularnych interesów określonych grup.
Koniec lat osiemdziesiątych i lata dziewięćdziesiąte wprowadziły wiele rewolucyjnych zmian, dotykających zwłaszcza przedsiębiorców, a związanych z funkcjonowaniem sądów. Wprowadzono m.in. zasadę kontradyktoryjności (przerzucając ciężar prowadzenia postępowania procesowego z sądu na jego strony), unormowano postępowanie w sprawach gospodarczych (cechujące się większym rygoryzmem w stosunku do postępowania “zwykłego”), wprowadzono postępowanie uproszczone (niestety niezwykle formalistyczne), nałożono na przedsiębiorców szereg obowiązków rejestracyjnych, zlikwidowano quasi-podmiotowość bardzo powszechnej grupy przedsiębiorców, jakimi były spółki cywilne. Zmieniające się realia gospodarcze spowodowały również powrót do praktycznie dotąd martwych lub stosowanych w niewielkim zakresie przepisów prawa handlowego, upadłościowego, układowego czy wekslowego. Wszystko to w znacznym zakresie skomplikowało funkcjonowanie, zwłaszcza małych i średnich firm, zwłaszcza, że za tymi zmianami, także pozytywnymi, nie poszły zmiany ułatwiające prace sędziów i przyspieszające procesy sądowe.
Sprawowanie wymiaru sprawiedliwości – w szerokim tego słowa znaczeniu – przez sądy w Polsce wywiera w chwili obecnej kluczowy wpływ na funkcjonowanie i rozwój przedsiębiorczości. Począwszy od inicjowania przedsięwzięć gospodarczych (np. rejestracja spółek w Krajowym Rejestrze Sądowym), rozstrzyganie sporów gospodarczych i cywilnych związanych z działalnością gospodarczą oraz orzekanie w sprawach związanych z przestępczością gospodarczą (karno-skarbową lub też unormowaną w kodeksie karnym), nadzorowanie egzekwowania roszczeń w drodze postępowania egzekucyjnego, skończywszy na przeprowadzaniu postępowań upadłościowych czy układowych i wykreślaniu przedsiębiorców z rejestru. Działalność sądów znacząco również wpływa na zwykłe, bieżące funkcjonowanie przedsiębiorców – np. poprzez zabezpieczanie roszczeń w drodze ustanawiania hipotek wpisywanych do ksiąg wieczystych, ustanawianie zastawów rejestrowych, wydawanie odpisów z Krajowego Rejestru Sądowego, czy też sprawowanie funkcji nadzorczych i pomocniczych przez sądy rejestrowe.
Obecna sytuacja wyrażająca się w wielości zmieniających się przepisów, biurokratyzacji, spiętrzeniu ilości spraw w sądach i długiego czasu ich rozpatrywania znacznie utrudnia prowadzenie działalności gospodarczej. Przewlekłość postępowania w polskich sądach to jeden z najważniejszych problemów, z którym borykają się przedsiębiorcy. W chwili obecnej większość spraw składanych przez polskie podmioty w Trybunale w Strasburgu dotyczy właśnie długości postępowania przed polskimi sądami. Długotrwałość postępowań dla przedsiębiorców może oznaczać utratę płynności finansowej a nawet bankructwo, zwłaszcza tych małych i średnich.
Z powyższych powodów Platforma Obywatelska podejmie się szeregu przedsięwzięć, mających na celu uproszczenie procedur sądowych. Konieczne jest zinformatyzowanie i dokapitalizowanie polskiego sądownictwa. Bardzo ważnym elementem tego procesu będzie przyspieszenie i usprawnienie informatyzacji wydziałów ksiąg wieczystych. Przestarzały i niesprawnie działający system ksiąg wieczystych stanowi bowiem istotną barierę dotyczącą zabezpieczenia kredytów inwestycyjnych.
Sprawnie działający system sądowniczy jest jednym z istotnych elementów mających wpływ na stabilny wzrost gospodarczy i zwiększenie inwestycji zagranicznych w naszym kraju. Istotna jest szybka poprawa efektywności wymiaru sprawiedliwości, dlatego podejmiemy m.in. następujące działania oraz rozwiązania:
• nowelizacja postępowania uproszczonego,
• wprowadzenie elektronicznego dostępu do informacji i dokumentów dotyczących spółek prawa handlowego,
• utworzenie dodatkowych oddziałów Krajowego Rejestru Sądowego,
• ograniczenie ilości formularzy w postępowaniu rejestrowym,
• wprowadzenie jasnych kryteriów zwolnienia z kosztów sądowych,
• utworzenie indywidualnych biur sędziowskich,
• rozszerzenie kompetencji referendarzy sądowych oraz asystentów sędziowskich,
• uzależnienie zarobków sędziów od efektów ich pracy,
• zwiększenie wykorzystywania kompetencji prezesów sądów w zakresie administrowania sądami,
• rozładowanie pracy w sądach znajdujących się w dużych ośrodkach miejskich,
• zmiana właściwości rzeczowej sądów w sprawach gospodarczych (generalna właściwość sądów rejonowych; sprawy o wartości powyżej 100 tys. zł właściwość sądów okręgowych),
• zaostrzenie zasad wezwania przez sędziego do uzupełnienia braków formalnych pism procesowych,
• skrócenie czasu odpowiedzi na pozew oraz wprowadzenie obowiązku podania wszelkich znanych stronie zarzutów do pozwu oraz dowodów,
• rozszerzenie możliwości wydawania wyroków na posiedzeniu niejawnym,
Bardzo istotnym wyzwaniem będzie również uelastycznienie rynku usług prawniczych w Polsce, których koszty stanowią znaczący odsetek kosztów prowadzonej działalności gospodarczej. Mając ten fakt na względzie opowiadamy się za kontynuowaniem rozpoczętego procesu otwierania dostępu do zawodów prawniczych, tak aby doprowadzić do wyraźnego zwiększenia liczby notariuszy, adwokatów i radców prawnych, a także komorników i tym samym doprowadzić do wzrostu konkurencji i spadku kosztów usług dla przedsiębiorców.
Konieczna jest także gruntowna reforma postępowania egzekucyjnego oraz obniżenie wysokich kosztów usług komorniczych. Obecnie obowiązująca procentowa opłata od sumy egzekucji w wielu wypadkach nie odzwierciedla bowiem rzeczywistych kosztów egzekucji. Konieczność ponoszenia kosztów komorniczych jest najbardziej dotkliwa dla małych i średnich przedsiębiorców. Za niezbędne uważamy także reformę samorządu komorniczego m.in. w duchu ułatwiania dostępu do wykonywania zawodu komornika. Świadczenie usług prawniczych ma bowiem służyć nie tylko realizacji zadań i aspiracji zawodowych samych prawników, ale przede wszystkim ich klientom.
Poprawa stanu w samym sądownictwie nie będzie jedynym panaceum na obecne bolączki gospodarczego wymiaru sprawiedliwości i egzekucji orzeczeń. Potrzebny jest także szerszy zakres wykorzystywania do rozpatrywania sporów gospodarczych również arbitrażu gospodarczego. Sadownictwo polubowne winno więc w dużej mierze odciążyć polskie sądy od spraw, które mogą być przez strony poddawane rozpatrywaniu właśnie w takiej procedurze. Konieczne w tym celu będą działania promujące i wspierające arbitraż. Nic jednak nie zastąpi procesu tworzenia prostego, przyjaznego prawa. To właśnie dobra legislatura parlamentu powinna być ostatecznie podstawą odblokowania zatorów sądowych w Polsce.
Adam Szejnfeld