Niełatwo jest pisać o Polsce po II wojnie światowej. Mimo znajomości faktów, spojrzenia na przeszłość nadal są wyrazem subiektywnych ocen. Bezspornym faktem jest, że 12 grudnia 1945 r. rozpoczął się nowy okres w historii ruchu stowarzyszeniowego techników i inżynierów. Jak do tego doszło?
Wraz ze zbliżającym się końcem II wojny światowej, ponad 7 tys. inżynierów oraz ok. 21tys. techników, ocalonych z pożogi, chroniło zakłady przed dewastacją i wywózką maszyn. Po przejściu frontu uruchamiano i odbudowywano fabryki, urządzenia komunalne, transport. Odradzało się również życie stowarzyszeniowe.
Powstaje Naczelna Organizacja Techniczna
Wśród osób reaktywujących i tworzących nowe stowarzyszenia byli działacze dobrze pamiętający ujemne skutki przedwojennego podziału na inżynierów i techników. Z uwagi na nie najlepsze doświadczenia zaproponowano utworzenie wspólnej, ogólnopolskiej organizacji, zrzeszającej stowarzyszenia branżowe.
12 grudnia 1945 r. grupa 50 przedstawicieli uczelni, zawodowych środowisk technicznych oraz reaktywowanych przedwojennych i nowych stowarzyszeń, podjęła w Warszawie decyzję o powołaniu Naczelnej Organizacji Technicznej. Nawiązano w ten sposób do przedwojennej Naczelnej Organizacji Inżynierów RP i Naczelnej Organizacji Stowarzyszeń Techników RP.
Od 1945 r. do czasów obecnych następowały przekształcenia organizacyjne, tak w NOT, jak i w SNT, które dzieliły się, łączyły lub przyjmowały nowe nazwy. Od 1946 do 1974 r. liczba stowarzyszeń wzrosła z 15 do 20. W 1981 r. było ich 35. Po przemianach ustrojowych uzyskały autonomię, ale uznały za celowe utrzymanie wspólnoty technicznej, skupiającej różnorodne branże. Utworzono Federację Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych i przyjęto nowy Statut. Do FSNT-NOT wstępowały nowe stowarzyszenia. Ważnym wydarzeniem stało się przystąpienie do Federacji w 1996 r. Stowarzyszenia Techników Polskich w Wielkiej Brytanii, a w 2003 r. Stowarzyszenia Inżynierów Polskich w Kanadzie.
Podstawowe cele SNT i NOT, nawiązujące do staszicowskiego postulatu być Narodowi użytecznym, nie zmieniły się. Natomiast stosownie do uwarunkowań społeczno-politycznych i gospodarczych zmieniały się sposoby ich realizacji.
Odbudowa kadr
W pierwszych latach po wojnie przed Polską stanęło zadanie zaspokojenia podstawowych potrzeb ludności oraz odbudowy zniszczonego kraju. Realizacja tych zadań zależała w dużej mierze od kadr technicznych. Wobec ich małej liczebności, konieczne było jak najszybsze uruchomienie szkolnictwa oraz stworzenie nowych form kształcenia i doskonalenia kadr. Wkład w to dzieło skupionych w NOT środowisk technicznych był znaczący. Odtwarzano uczelnie przedwojenne. Powoływano nowe, zwłaszcza na ziemiach odzyskanych. Tworzono nowe formy szkolnictwa technicznego. Z inicjatywy NOT, w styczniu 1948 r. uchwalono ustawę o stopniu inżyniera (uchyloną w 1956 r.). Dzięki kursom prowadzonym w tym czasie przez NOT dyplomy inżynierskie uzyskało 8114 osób.
Brak inżynierskich kadr zwrócił uwagę na konieczność kształcenia praktycznego osób, które zajmowały kierownicze stanowiska. Pomysł tworzenia szkół, które pozwalałyby zdobyć kwalifikacje bez odrywania od pracy, powstał w Stowarzyszeniu Inżynierów Mechaników Polskich. Wspólnie ze Stowarzyszeniem Elektryków Polskich, za zgodą Ministerstwa Oświaty, we wrześniu 1948 r. zainaugurowano pierwszy rok akademicki w Wieczorowej Szkole Inżynierskiej w Warszawie. Koncepcję tę uznano za podwalinę rozwoju inżynierskich szkół wieczorowych w Polsce. Powstało ich w sumie dziewięć.
Rozwój wieczorowych szkół inżynierskich przekraczał możliwości kierowania nimi przez NOT, dlatego prezydium NOT z dniem 1 stycznia 1951 r. przekazało je Ministerstwu Szkół Wyższych i Nauki.
Inżynierowie w Europie
Przystąpienie FSNT-NOT w 1992 r. do Europejskiej Federacji Narodowych Stowarzyszeń Inżynierów – FEANI (Fédération Européenne d’Associations d’Ingénieurs), zrzeszającej organizacje inżynierskie z 31 krajów europejskich, umożliwiło ubieganie się przez polskich inżynierów o tytuł INŻYNIERA EUROPEJSKIEGO (EUR ING). Ułatwia on przepływ inżynierów czynnych zawodo-wo wewnątrz i na zewnątrz Unii Europejskiej. EUR ING pozwala na uznawanie kwalifikacji inżynierów, potwierdza ich kompetencję i umiejętności, co jest wysoko cenione przez pracodawców. Od 2013 r. wydawana jest w Polsce przez FSNT-NOT Karta Zawodowa Inżyniera. Zgodnie z Dyrektywą UE Karta ułatwia mobilność i uznawanie kwalifikacji w ramach systemu automatycznego ich uznawania. Dokument ma ujednoliconą dla wszystkich krajów postać opracowaną przez FEANI. Dane są przechowywane w specjalnie utworzonym Narodowym Rejestrze Inżynierskim. Sprawami Karty zajmuje się w Polsce Główna Komisja Karty Zawodowej Inżyniera i Specjalizacji Inżynierów w FSNT-NOT.
Upowszechnianie nauki i techniki
W działalności NOT i SNT prowadzonych jest wiele form upowszechniania nauki i techniki. Do najbardziej znanych należą konkursy organizowane przez FSNT-NOT, takie jak Mistrz Techniki, nagroda „Dźwignia” i prowadzony od 1993 r. plebiscyt redakcji „Przegląd Techniczny” o tytuł „Złotego Inżyniera”, a także organizowane w wielu środowiskach Dni Techniki lub Dni Nauki i Techniki.
Od czerwca 2003 r. w czasie Międzynarodowych Targów Poznańskich odbywają się Fora Inżynierskie, które stanowią istotny wkład FSNT-NOT w rozwój innowacyjności polskiej gospodarki. Osobno należy wymienić formy działań adresowane do młodzieży. Jest to przede wszystkim prowadzona przez NOT od 1973 r. Olimpiada Wiedzy Technicznej. Warto też przypomnieć prowadzony przez wiele lat, do 2004 r., konkurs „Technik Roku” na najlepszą pracę dyplomową w średnich szkołach technicznych i rolniczych, a także powstały w 2006 r. Konkurs Młody Innowator. Mówiąc o upowszechnianiu wiedzy i kultury technicznej, szczególnie rezultatów pracy techników i inżynierów przekładających się na praktykę gospodarczą, nie sposób pominąć powołanego w 1955 r. Muzeum Techniki, które powróciło do przedwojennej nazwy Muzeum Techniki i Przemysłu NOT. Nazwa ta pełniej oddaje zakres ekspozycji stałych i czasowych, spełniających istotne funkcje edukacyjne.
Kiedy na początku nowego wieku Polska rozpoczęła przygotowania do członkostwa w UE, inżynierowie ze zrzeszonych w Federacji SNT na XXIII Kongresie Techników Polskich podjęli decyzję o włączeniu się w przystosowanie i modernizację gospodarki narodowej. W tym celu utworzone zostało w 2005 r. Centrum Innowacji NOT. Realizuje ono „Program FSNT-NOT projektów celowych dla mśp”, w ramach którego dofinansowuje przedsiębiorców chcących wdrażać nowe wyroby i high-tech. Przedsiębiorstwa zaś zamawiają prace b+r w instytutach i uczelniach. Jest to zadanie zlecone i finansowane przez resort nauki, a realizowane przez FSNT-NOT.
Wydawnictwa i prasa
W kwietniu 1945 r. wznowiono wydawanie Przeglądu Technicznego. Odradzające się i powstające stowarzyszenia reaktywo-wały oraz tworzyły nowe czasopisma. W latach 1945-50 ukazało się 29 tytułów z okresu międzywojennego. W 1948 r. Zarząd Główny NOT przyjął memoriał pt. W sprawie znaczenia stanu i rozwoju piśmiennictwa technicznego w Polsce. Władze państwowe postanowiły, że NOT ma sprawować mandat społecznej opieki nad rozwojem piśmiennictwa technicznego. W 1949 r. utworzono Przedsiębiorstwo Wydawnictw Technicznych oraz Administrację Czasopism Technicznych, przekształcone w 1961 r. w Wydawnictwo Czasopism Technicznych. Na początku 1979 r. przekształcono je w Wydawnictwo Czasopism i Książek Technicznych Sigma NOT. W 1981 r. Sigma NOT wydawała 180 czasopism technicznych na ogólną liczbę ok. 200 tytułów. Od 1990 r. wydawnictwo jest spółką z ograniczoną odpowiedzialnością, w którego portfolio znajduje się 30 unikatowych tytułów prasy fachowej.
Zadania na nowy wiek
Pierwszy Statut z 1946 r. ustalał, że NOT jest jedynym przedstawicielem świata technicznego. Obecnie FSNT-NOT jest dobrowolnym związkiem stowarzyszeń naukowo-technicznych i ważnym przedstawicielem środowiska wobec państwa i społeczeństwa. W Statucie pojawił się zapis dotyczący nadawania specjalizacji zawodowej inżynierom i technikom o zasięgu krajowym i zagranicznym oraz zapis dotyczący opieki nad zabytkami techniki i kultury technicznej.
W minionych latach najważniejsze dla NOT były działania ogólnospołeczne i gospodarcze. Obecnie istotna jest działalność na rzecz członkowskich stowarzyszeń oraz środowiska technicznego. Przedsiębiorcy często nie są zainteresowani przynależnością do SNT. Niejednokrotnie są wydawane zakazy działalności społecznej na terenie przedsiębiorstw, co wpływa na zmniejszanie się liczby kół i członków. Zmalała liczba członków zrzeszonych w SNT. Spadek nastąpił w latach 90. ub.w. Różne są tego przyczyny. Do poważniejszych należy zmniejszenie dopływu młodych członków po ukończeniu szkoły lub studiów.
Inżynierskie spotkania
Od kiedy w 1882 r. zjechali się po raz pierwszy do Krakowa technicy polscy, zapoczątkowano cykliczne spotkania, które przeszły do historii jako Zjazdy Techników Polskich. Ten sposób działania był kontynuowany przez wiele pokoleń polskich techników i inżynierów. Przyjął go także powstały po II wojnie światowej ruch stowarzyszeniowy, w formie zwoływanych przez Naczelną Organizację Techniczną Kongresów Techników Polskich, nawiązujących do tradycji pierwszego Zjazdu w Krakowie. Na VIII KTP w 1982 r. postanowiono powrócić do dawnej numeracji i powojenne Kongresy uzyskały kolejne historyczne numery.
Zwołany w półtora roku po zakończeniu wojny I (XIII) Kongres Techników Polskich odbył się w 1946 r. w Katowicach pod hasłem: „Realizacja Planu Odbudowy – to utrwalanie naszych granic, to dobrobyt ogólny”. Mimo tragicznej sytuacji materialnej i kadrowej, kompletnej dezorganizacji gospodarki tworzącej się od podstaw w nowych warunkach ustrojowych, środowiska techniczne z entuzjazmem przystąpiły odbudowy kraju. Kongres był płaszczyzną do nieskrępowanej i wszechstronnej dyskusji na tematy techniczne, ekonomiczne oraz organizacyjne. Kongres poprzedziła decyzja przyjęcia planu odbudowy gospodarczej kraju, znanego jako Plan Trzyletni.
II (XIV) Kongres Techników Polskich odbył się w 1952 r. w Warszawie pod hasłem „Inżynierowie i technicy w szeregach Frontu Narodowego walki o postęp techniczny, pokój i socjalizm”. Wcześniej odbyła się uroczystość wręczenia nagród państwowych za wybitne osiągnięcia na polu techniki. Nagrody m.in. otrzymali: Aleksander Rylke za opracowanie bocznego wodowania statków; Tadeusz Sołtyk za opracowanie konstrukcji samolotu „Junak 2”; Czesław Mierzejewski za opracowanie konstrukcyjne wielu obrabiarek oraz Ignacy Malecki za prace doświadczalne w dziedzinie akustyki pomieszczeń.
III (XV) Kongres Techników Polskich odbył się w 1957 r. w Warszawie. Obrady toczyły się pod hasłem zapewnienia technice właściwej roli i znaczenia jako podstawowego czynnika rozwoju i postępu gospodarczego kraju. W jego obradach uczestniczyło ok. 3 tys. osób.
IV (XVI) Kongres Techników Polskich odbył się w 1961 r. we Wrocławiu pod hasłem: „Plan 1961-65 – planem modernizacji i rekonstrukcji technicznej”. Obok NOT, jego organizatorami były także Centralna Rada Związków Zawodowych i Polska Akademia Nauk. Zamykając obrady, Bolesław Rumiński powiedział: „Kongres był nie tylko udany, ale i budujący. W oparciu o jego uchwały i wnioski można w obecnej 5-latce sformułować nasz twórczy plan walki o postęp techniczny… śmiało idźmy naprzód! Pchnijmy po Kongresie naprzód symboliczne koło zębate NOT. Uruchamiajmy i rozruszajmy wszystkie koła zakładowe w małych i dużych fabrykach, wszędzie, gdzie działają inżynierowie i technicy”.
V (XVII) Kongres Techników Polskich odbył się w 1966 r. na Śląsku pod hasłem „Jakość = kadra + technika + organizacja”. Uczestniczyło w nim 1887 delegatów oraz 593 zaproszonych gości.
VI (XVIII) Kongres Techników Polskich odbył się w 1971 r. w Poznaniu pod hasłem „Technika w procesie intensyfikacji gospodarki”. Jego współorganizatorami były: Centralna Rada Związków Zawodowych, Polska Akademia Nauk oraz Komitet Nauki i Techniki. Pomoc okazały także Stowarzyszenie Architektów Polskich, Towarzystwo Urbanistów Polskich, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne i Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa. W Kongresie uczestniczyły nie tylko delegacje z krajów obozu wschodniego, ale także grupa inżynierów pracujących na obczyźnie z USA, Wielkiej Brytanii, Włoch, Szwecji, Holandii, Francji, RPA, Izraela i Hiszpanii. Rada Ministrów zobowiązała ministrów i urzędy centralne do przeanalizowania wniosków i uchwał Kongresu oraz podjęcia decyzji dotyczących sposobu ich realizacji.
VII (XIX) Kongres Techników Polskich odbył się w 1977 r. w Warszawie pod hasłem „Twórczą pracą pomnażamy moc i dobrobyt Ojczyzny”. Wzięła w nim udział grupa inżynierów polonijnych.
VIII (XX) Kongres Techników Polskich odbył się w Łodzi w 1982 r. Jego ważną decyzją było wprowadzenie numeracji nawiązującej do tradycji, poczynając od l Zjazdu Techników Polskich w 1882 r., czyli VIII Kongres stał się Kongresem XX. Wyraził poglądy środowisk technicznych w sprawie kierunków i konkretnych programów wychodzenia z kryzysu, stabilizacji gospodarki i dalszego jej rozwoju, głównie w oparciu o rodzimą myśl techniczną.
XXI Kongres Techników Polskich odbył się w Gdańsku w 1987 r. Głównym jego dorobkiem było przyjęcie Kodeksu Etyki Zawodowej. XXI KTP zajął także stanowisko w sprawie budownictwa mieszkaniowego oraz wystąpił z koncepcją międzynarodowej konwencji w sprawie swobodnego transferu technologii służących poprawie warunków życia, zdrowia i bytu człowieka.
XXII Kongres Techników pod hasłem „Inżynierowie i technicy Ojczyźnie” odbył się w dwóch częściach. Rozpoczął się w listopadzie 1992 r. i zakończył we wrześniu 1993 r. Ówczesne władze nie wykazały specjalnego zainteresowania obradami Kongresu. Dlatego podjęto uchwałę, w której czytamy: „Technicy polscy domagają się, aby w dokonywanej transformacji gospodarki racjonalnie spożytkować dotychczasowy materialny i intelektualny dorobek pokoleń naszego społeczeństwa. Środowisko techniczne jest zaniepokojone przypadkami likwidacji zakładów przemysłowych metodą pospiesznej wyprzedaży często nowoczesnych maszyn i urządzeń technologicznych po zaniżonych cenach. Prowadzi to do nieodwracalnego zniszczenia wielu polskich firm, znanych na rynkach krajowych i zagranicznych. Towarzyszy mu rozpraszanie doświadczonych kadr inżynierów, techników i robotników…”
XXIII Kongres Techników odbył się także w dwóch sesjach. Rozpoczął się w grudniu 2001 r. w Warszawie, a zakończył w czerwcu 2002 r. w Poznaniu. Był pierwszym spotkaniem społeczności technicznej w XXI w. Miał unikatową formułę półrocznego forum dyskusyjnego różnych grup inżynierskich. Wnioski z Kongresu miały charakter realizacyjny i stanowiły program nie tylko dla FSNT-NOT, ale także dla jego współorganizatorów: Akademii Inżynierskiej w Polsce, Konferencji Rektorów Polskich Uczelni Technicznych i Rady Głównej Jednostek Badawczo-Rozwojowych. Kongres odbywał się pod hasłem „Technicy bliżej rynku”. Był ofertą społeczności inżynierskiej skierowaną do polityków, aby uwzględniali i wykorzystywali wiedzę i umiejętności twórców techniki w procesie transformacji i przygotowania akcesji do UE. XXIII KTP zainicjował ideę corocznych Forów Inżynierskich.
XXIV Kongres Techników. Po 6 latach obecności Polski w Unii Europejskiej środowisko techniczne uznało za celowe zorganizowanie Kongresu, który nie tylko zajmował się sprawami relacji technika – gospodarka w Polsce, ale ujmował tę sprawę w kontekście europejskim i wyzwań globalizacyjnych. Do współpracy zaproszono Akademię Inżynierską w Polsce i Radę Główną Jednostek Badawczo-Rozwojowych. Za strategiczne tematy uznano innowacyjność, energetykę i transport. Kongres pod hasłem „Technika – społeczeństwu wiedzy” został zapoczątkowany na VIII Forum Inżynierskim w Poznaniu w 2010 r., a zakończył się Sesją podsumowującą w Łodzi w maju 2011 r. Wypracowane na nim wnioski przekazano rządowi oraz Prezydentowi RP. Zaowocowało to podjęciem współpracy z resortami gospodarki, rozwoju, nauki i edukacji.
oprac. Janusz M. Kowalski